In den beginne was er heide

Bossen, heide en moerassen overheersten in vroegere tijden de gebieden rond Wezel.
In de jaren 1700 werden de gebieden opgedeeld in vier boerenhoeven, waarvan "de Boerenbril" de bekendste was.
Bij het ontstaan van België werden de Wezelse goederen opnieuw in drieën gesplitst en verwierf Baron van der Gracht 2/3 van het domein. In 1862 bouwde hij een kasteel aan de bocht van Kengen.

91. Kasteel Wezel

Het kanaal van Beverlo en de weg door Wezel, die de Baron liet aanleggen, verbeterden de bereikbaarheid van zijn domein. De aanleg van de spoorlijn Antwerpen-Mönchengladbach deed de erfgename van de Baron Louisa van der Gracht besluiten op het domein te gaan wonen en zelfs een villa te bouwen recht tegenover het kasteel.

92. Villa Spanoghe

Het kanaal bracht niet de verwachte vooruitgang, maar vooral de spoorweg Antwerpen- Mönchengladbach was de aanleiding tot de ontplooiing van de industrie op deze plek. Het station Balen-Wezel (Wezelse Statie) werd in 1880 gebouwd.

Balen-Wezel statie

Snel daarna vestigden zich hier de volgende grote bedrijven:
* La Forcite, (
☟) een fabriek voor springstoffen;
* Vieille Montagne (VM).
Als eerste kocht La Forcite in 1881 heidegrond in de Vuurbergen voor de bouw van een buskruitfabriek. In 1888 kocht VM eveneens grond, om er te starten met de bouw van een ontzwavelingseenheid.
De grondeigenaren waren blij dat ze deze dorre heidegronden konden verkopen.

(
) 1920 nam Poudreries Réunies de Belgique (PRB) de activiteiten over.

Mol-Wezel & Balen-Wezel

De aangekochte gronden lagen zowel binnen de grenzen van de gemeente Mol, als in die van Balen. Uit archieven bleek dat er in Mol-Wezel al mensen woonden voor 1860. Dit kwam door volgende boerenhoeves:
* Wezelhoeven (Groot en Klein);
* Nieuwe Hoeve;
* Boerenbril.
Later kwamen er nog enkele boerderijtjes bij.
In Balen-Wezel verscheen pas in 1870 de eerste boerderij in de buurt van het kanaal.

94. Wezelse boerderij

Na de komst van de industrie ruilden velen hun boerenbestaan, om met tientallen anderen de fabrieken op te starten. Bij het bouwen van hun woningen werd rekening gehouden met de overheersende windrichting. VM bouwde geen enkel huis aan de Oostkant. Wel ten westen van de fabriek in het gehucht Wezel, aan beide kanten van de gemeentegrens.
Aan de Balense kant werden vanaf 1890 veel huizen gebouwd. Woningen voor de arbeiders in "De Congo" en voor kaderleden en hogere bedienden langs de St.Jozefslaan. Op Mols grondgebied startte men pas vanaf 1910 met de bouw van arbeiderswoningen.

95. Woningen:inwoners

Zelden werd straat na straat volgebouwd. Bovendien kregen pas in 1920 in Mol de straten namen en de huizen nummers. In Balen duurde dat tot 1930. De postbode had vast veel werk aan het vinden van de juiste adressen.
Ook werd er niet alle jaren gebouwd. Bijvoorbeeld in de (latere) Congostraat werd de volgende jaren gebouwd:
1898 - 1902 - 1903 - 1924 - 1925 - 1926 - 1927 - 1929.
Voor de Meyerstraat was dat:
1925 - 1926 - 1927 - 1929 - 1930.
Waarschijnlijk kwam dit door de graad (toezichthouder-bediende-arbeider) van de toekomstige bewoners. De metselaars verhuisden dus regelmatig van de ene straat naar de andere.
Uitzonderingen waren de bouw van de wijken "Geitenberg" (1900) en "Nieuwe Congo"(1906). Verder de Weidestraat (1927) en de Populierenstraat (1928).

96. Geitenberg woning
Een woning op de "Geitenberg"

De laatste woningen die Vieille-Montagne bouwde waren de ingenieurswoningen aan de tennisvelden.

97. Villa's tennisveld

Verschillende woningen !

De woningen voor het kaderpersoneel werden ten westen van de fabriek gebouwd op de Sint-Josefslaan. De bouw van de villa's begon rond 1890. De eerste woning van de Directeur stond echter aan het Kloosterplein vlak bij de fabriek.


98b. 1e Directeurswoning

Later ging Jozef Bellefroid 2 kilometer verderop wonen en vanaf 1906 werd het gebouw gebruikt als Hotel.

98c. Hotel du Casino

Jozef Bellefroid bewoonde zijn nieuwe villa van 1906 tot zijn dood in 1935.

99. Kasteel M. Bellefroid
Kasteel Jozef Bellefroid

Verder werden in 1898 fraaie villa's voor de ingenieurs gebouwd.

100. Villa van M Messens
De villa van M. Messens

101. Kasteel de Fraipont
De villa van P. Fraipont

102. Habitation M Paul de Belfroid
Latere woning van een ingenieur (P. de Bellefroid)

103. Huis kaderpersoneel
Woning kaderpersoneel

104. Woning bedienden
Woning bedienden

105. Typische werkmanswoningen
Op de achtergrond typische woningen gebouwd door VM

106. Arbeiderswoning
Arbeiderswoning

Scholen

De kinderen van Wezel werden verplicht in Balen of Rauw naar school te gaan. De school in Rauw aan de Schooldreef was geen succes. Er was nog geen leerplicht en zodoende bezochten slechts enkele kinderen de school.
Nadat Wezel in 1898 een zelfstandige parochie werd kwam daar verbetering in. VM, begaan met het lot van de kinderen, stelde grond beschikbaar en bouwde een school.
Op 9 december 1902 ging de school van start met een klas voor kleuters en een klas voor alle jaren van de lagere school. Deze "vrije lagere school" startte met het schoolcomité, met als voorzitter de bestuurder van Vieille-Montagne. Het aantal lokalen werd gestadig groter, tot 6 klassen in 1910.
Het onderwijs vertrouwde men toe aan de "Dochters van Liefde" van de Heilige Vincentius a Paulo. De aankomst van de eerste drie Zusters vond plaats op 29 november 1902. Ter huisvesting van de Zusters werd naast de school een klooster gebouwd, met een bijbehorend hospitaal.

107. Gasthuis en meisjesschool
Gasthuis en meisjesschool

VM stelde ook grond beschikbaar aan Balen voor het bouwen van een gemeentelijke jongensschool, die opende in 1903 de deuren. Het gebouw bestond uit een klaslokaal en een woning voor de hoofdonderwijzer.

108. Jongensschool

Bij aanvang was Jules Leën de hoofdonderwijzer. De enige klas herbergde alle leerlingen van het 3e tot het 6e jaar. Het toenemende aantal leerlingen (in de jaren '50 ongeveer 200) noodzaakte de gemeente tot bijbouwen van nog 5 lokalen.
Toen in 1975 nog slechts één klas overbleef werd de school gesloten en in 1987 gesloopt.
De volgende personen waren hoofdonderwijzer:
Jules Leën 1903-1933;
Alfons Geerts 1933-1956;
Jos Housen 1956-1958;
René Swerts 1958- 1975.


Zusters van de meisjesschool

De aankomst van "de zusters" was een grote gebeurtenis in het kleine gehucht. Algemene verlofdag voor de fabriek!
De eerste pioniersters waren de volgende Eerwaarde Zusters:
* Vercruysse, die in 1911 naar Brugge vertrok;
* Van Hoorinckx, die na 43 jaar dienst in 1945 alhier overleed;
* van der Meersch, onderwijzeres van de bewaarschool tot 1909.
Deze Dochters van de Liefde, die een kleed in zware blauwe stof droegen, hadden een grote witte kap op het hoofd en hadden goed zichtbaar een paternoster rond de lenden.

109. Zusters vd Liefde

Goed presterende leerlingen, mochten na toestemmingen van de ouders en de zusters, als leek, bijstaan in het onderwijs. Ze werden aangesproken met "juffrouw". De juffrouwen die trouwden, dienden hun betrekking op te zeggen.
De eerste gediplomeerde leerkracht was juffrouw Urbanie Snijkens. Zij gaf les van 1 oktober 1910 tot september 1913.
Veel langer bleef juffrouw Julia Lavaerts van de kleuterklas. Zij was van 1922 tot 1972 in Wezel.
Rond 1910 werd naast het naaiwerk ook de richting koken, strijken en schoonmaken opgericht. Een voorloper van de huishoudschool "École Ménagère", in Wezel de "Coménagère" genoemd.

110. Comenagere

Zuster Martha kwam in 1927 naar Wezel en leidde de naaischool. De meisjes herstelden destijds overalls voor de arbeiders bij VM. Ook maakten ze getten en handschoenen. Voor de 12-jarigen maakten ze de Plechtige Communie-kleedjes. Zuster Martha werd ook wel "Soeur Marthe" genoemd en was een lieve zachte vrouw. Ze was klein en rond. Altijd hing er een hele grote schaar aan een touwtje rond haar middel. Ze naaide ook speelkleren voor de Chiro-meisjes, als ze op kamp gingen. Elke afdeling had een andere kleur.
Zuster Jeanne was geboren in het station van Balen-werkplaats, waar haar vader stationschef was. Zuster Jeanne werd "Margriet" genoemd en was wat men noemt; een strenge! Ze gaf les aan de meisjes in lager- en beroepsonderwijs en werd in 1965 directrice.
Verder waren tal van andere zusters, juffrouwen en leken vol ijver werkzaam op de school. Het klooster werd in 1974 gesloten en daarna woonden de zusters nog een tijd naast het vroegere postgebouw.

Parochie

De oprichting van de parochie Balen-Wezel
Op 24 april 1897 werd door de inwoners van Wezel een aanvraag ingediend bij de Hogere Overheid tot oprichting van een eigen parochie. De aanvraag bevatte naast de voorgestelde grenzen van de parochie ook een geschikte plaats voor de oprichting van een kerk.
Mol behandelde de vraag in de gemeenteraadszitting van 17 mei 1897 en besloot het verzoek af te wijzen. Balen stuurde de aanvraag voor advies door naar de kerkfabriek van St-Andries Balen. Veertien dagen na de gemeenteraadszitting van 7 augustus stuurde Balen zijn gunstig besluit naar de Arrondissements-commissaris.
Uiteindelijk werd de vraag in de gemeenteraadszitting van 13 september 1897 behandeld. Het onderwerp was het bekomen van een "hulpkerk", toegewijd aan de H. Jozef, waarvoor de maatschappij "Vieille-Montagne" de goddelijke diensten zou laten inrichten in een voorlopige bidplaats.

Parochie en definitieve inplanting van de kerk schenen twee van elkaar staande onderwerpen, maar wel werd duidelijk gesteld in het K.B. van 17 april 1898 wat de grenzen van de nieuwe parochie waren.

111. Parochie grenzen
+++++++ Prarochiegrens

Geen parochie zonder pastoor
Op 30 mei 1898 werd August Valgaeren de eerste pastoor van Balen-Wezel.

112. Pastoor Valgaeren

VM stelde onmiddellijk een woning beschikbaar en trok achter de kantine een zaal op. Deze ruimte werd door de pastoor en bisdom dankbaar aanvaard voor het gestelde doel.

113. Eerste kerk
Het meest linkse gebouw deed dienst als ziekenzaal (1891)- kerk (1898)- klaslokaal en muziekzaal.

De keuze van de bouwplaats was niet eenvoudig
Daar de parochie zich uitstrekte over zowel het grondgebied van Mol als dat van Balen was het vaststellen van de bouwplaats geen eenvoudige zaak. Net als de verdeling van de kosten voor de bouw en het onderhoud.
Pas in 1901 werd een akkoord bereikt en kreeg architect J. Taeymans opdracht een kerk en pastorij te ontwerpen. Beide zouden opgetrokken worden op door VM geschonken gronden.
Met de bouw werd gestart in mei 1905.
De voorlopige inwijding van kerk en pastorij gebeurde op 25 juli 1906.
De plechtige inwijding door Mgr. De Wachter in 1913.

114. 1908 Kerk en Pastorij
Kerk en pastorij (1908)

Wie betaalde?
Interessant was de manier waarop de 94.288 fr. voor de bouw werden verzameld.
De Staat betaalde 1/6 deel, dat werd verhoogd met 7.500 fr. tot 22.200 fr. (24%).
De provincie Antwerpen betaalde 32.000 fr. (34%).
Vieille-Montagne spendeerde, om haar wil door te drukken in verband met de vestigingsplaats, 17.500 fr. (18%).
De gemeenten Mol en Balen betaalden de resterende 22.288 fr. (24%). De verdeling gebeurde volgens de afgesproken sleutel; 78% voor Balen en 22% voor Mol.
Tot op de dag van vandaag betalen Mol en Balen de kosten voor het onderhoud van kerk en pastorij in verhouding tot het aantal Wezelse inwoners in beide gemeenten.

115. Pastorie
Pastorij

Wie waren de pastoors?
1. Valgaeren Johannes Augustus (1898-1945)
2. De Clerck Theofiel (1945-1949)
3. Van Baelen Armand Frans (1952-1972)
4. Boeckx Carolus Henricus (1972-1980)
5. Willems Jozef (1980-1996)
6. Van Dyck Guido (1997-)- Donckers Luc (1997-)